Herkomst van de uitdrukking
De uitdrukking “drie keer is scheepsrecht” is een bekende en veelgebruikte Nederlandse zegswijze. Mensen gebruiken deze vooral na twee mislukte pogingen, wanneer ze hopen dat het bij de derde poging eindelijk zal lukken. Maar waar komt deze uitdrukking eigenlijk vandaan? Het woord “scheepsrecht” is niet meteen duidelijk als je het los van de context bekijkt. De herkomst van deze uitdrukking blijkt diepgeworteld in het maritieme verleden van Nederland.
De betekenis van ‘scheepsrecht’
Het woord ‘scheepsrecht’ verwijst naar een oud principe uit de scheepvaart. Op zee golden vaak andere wetten dan aan land. Daarom was er op schepen sprake van zogeheten scheepsrecht: een vorm van rechtspraak aan boord, meestal onder leiding van de kapitein. Dit recht was bindend voor het hele schip. Wat de kapitein besliste, was wet. Dit zorgde voor duidelijke regels in een vaak onvoorspelbare en gevaarlijke omgeving.
Waarom precies drie keer?
De keuze voor het getal drie in de uitdrukking “drie keer is scheepsrecht” heeft meerdere mogelijke verklaringen. In veel culturen heeft het getal drie een symbolische betekenis. Het staat voor volledigheid of perfectie. Denk aan uitspraken als “drie maal is scheepsrecht” of “alle goede dingen bestaan in drieën”. In het geval van het scheepsrecht zou het kunnen zijn dat een beslissing pas rechtsgeldig of bindend werd als die door drie verschillende personen of instanties aan boord van het schip onderschreven werd. Hoewel dit niet officieel is gedocumenteerd, past het in de maritieme traditie om zekerheid en veiligheid te garanderen.
Gebruik van de uitdrukking in het dagelijks leven
Tegenwoordig wordt de uitdrukking vooral in alledaagse, informele contexten gebruikt. Wanneer iemand bijvoorbeeld twee keer probeert een theoretisch rijexamen te halen en er bij de derde poging eindelijk in slaagt, roepen mensen al snel: “Drie keer is scheepsrecht!” Het weerspiegelt hoopvol optimisme: het lukt deze keer vast. Hoewel de oorspronkelijke maritieme betekenis voor veel mensen niet meer bekend is, leeft de uitdrukking nog altijd voort.
Vergelijkbare uitdrukkingen
Er zijn in het Nederlands en andere talen meerdere uitdrukkingen die hetzelfde idee uitdragen. Denk aan het Engelse “third time’s the charm” of het Duitse “aller guten Dinge sind drei”. Ze benadrukken allemaal dat er iets bijzonders of beslissends aan een derde poging zit. Dat laat zien dat dit idee cultureel wijdverspreid is.
Conclusie: een oude uitdrukking met blijvende kracht
“Drie keer is scheepsrecht” mag dan een uitdrukking zijn met wortels in de 17e-eeuwse scheepvaart, het gezegde wordt vandaag de dag nog steeds volop gebruikt. Het is een mooie illustratie van hoe taal verandert en groeit, maar tegelijkertijd eeuwenoude begrippen kan behouden. Door de uitdrukking te gebruiken, grijpen we onbewust terug naar een tijd waarin rechtspraak op zee het leven van zeelieden bepaalde. En dat maakt deze uitdrukking niet alleen taalkundig interessant, maar ook historisch waardevol.
